Sürantrenman - Sporda Tükenmişlik

Olimpiyatlara ve büyük yarışmalara hazırlanan özellikle milli sporcular, zamanının büyük kısmını antrenmanlarda, yarış öncesi kamplarda ağır antrenman sürecinde geçirmektedirler. Hedeflerin büyük ve getirisinin – sportif kariyer, madalya, kupa maddi ödüller kazanma, rakiplerinin arasından öne çıkma-  büyük olması sporcularda kazanma baskısı ve tüm yıl boyunca yoğun çalışma ve kondisyonunu koruma arzusu günden güne artmaktadır.

Antrenman dönemleri normalde sezon, sezon içi ve sezon dışı planlanmaktayken şimdi hem sezon, sezon içi ve sezon dışı, hem de bir sezon diğer sezonun hazırlığı olacak şekilde bir bütün hâlinde planlanmaktadır. Sporcu sezon dışında bile olsa diğer sezona formda girmek için ağırlık ve diğer kondisyon egzersizlerini yapmaya devam eder. Dolayısıyla sürekli antrenman yapmaya dayalı bu sistem sporda bazen sürantrenman (overtraining) durumu ortaya çıkarabilir.

Sürantrenman, sporcuların kendilerini maksimum veya maksimuma yakın kapasitede çok fazla antrenman “excessive training” yüklerine maruz bıraktıkları kısa döndü (birkaç gün ya da birkaç hafta süren) antrenmanını ifade eder.

Sporcuların özellikle dönemleme antrenmanı olarak adlandırılan düşük antrenman yüklemesinden sonra yüksek/zorlu antrenman yüklemesine uygulandığı zamanlarda sporcunun normal düzene geçmesi için antrenörler yavaş yavaş antrenmanı azaltırlar. Fakat aşırı yükleme sürecinde bu süreç iyi planlanmazsa psikolojik stres,performansın kötüleşmesi gibi,antrenmana uyum güçlükleri gibi sorunlar meydana gelebilir.

Bitkinlik, Amerikan Tıp Derneği (1966) tarafından “sürantrenmanın ortaya çıkardığı fiziksel olarak hazır olma hâlinin kötüleşmesine neden olan fizyolojik bir durum olarak tanımlanmıştır. Sürantrenmanın sonucunda sporcunun standart antrenman sürecine devam etmekte zorluk yaşadığı durum şeklinde kendini göstermektedir.

Tükenmişlik;

Halsizlik(Exhaustion), hem fiziksel hem duygusal. Hâlsiz enerji, ilgi ve güven kaybı olarak tanımlanır.

Düşük kişisel başarı duygusu,düşük öz saygı,başarısızlık ve depresyon.

Kişilik yitimi(depersonalizasyon) ve değer vermeme(devaluation),kendini yetersiz görme

Bu belirtiler sporcularda görüleceği gibi yoğun iş gücü,yarışmayı yönetme baskısı,stres gibi nedenlerden dolayı spor yöneticileri,antrenörler ve destek elemanlarında da görülebilir.

Tükenmişliğe nedenlerin olan faktörler

Fiziksel faktörler: yoğun antrenman sürecinde dinlenme ve uykuya yeterli zaman ayıramamak,fiziksel gelişimde yetersizlik,düzensiz performans,maç kaybetme

Psikolojik faktörler: Tükenmişlik durumlarının %50’sinden fazlası psikolojik faktörlerden kaynaklanır.(Weinberg ve Gould,2015).

Sporcunun kaygı ve depresyona meyilli olması, yoğun geçen antrenman ve kamp sürecinde psikolojik baskı içerisinde olmak gibi durumlarda sporcular olumsuz etkilenebilmektedir.

Sosyal veya kişiler arası faktörler: Takım arkadaşlarıyla iletişim problemleri, olumsuz aile ilişkileri(aile tarafından yeteri destek görememek, iletişim sorunları), antrenör-sporcu ilişkisi hoşnutsuzluğu, antrenörle iletişim problemleri

Tükenmişliğin Tedavisi ve Önleme

Bütün klinik problemlerde olduğu gibi en önemlisi, tükenmişlik durumu oluşmadan tedbir alabilmektir. Bu konuda da hem sporcu, hem antrenör hem de destek elemanlarının üzerine düşen görevler bulunmaktadır.

Sporcularda kritik durumları gözlemlemek

Sporcunun fiziksel tükenmişlik emareleri göstermesi,stres seviyesi,fiziksel performans düzeyi,antrenmanlara katılımlarda istek ve motivasyonel durumu,sporcunun psikolojik performans,beslenme düzeni,sakatlık durumunun aşılması konusunda destek elemanlarına (psikolog,fizyoterapist,diyetisyen) yönlendirilmesi ve beraber çalışmalar yapılması.

Yarışma ve egzersiz için kısa dönemli hedef belirleme

Sporculara kısa dönemli hedef belirleme,hem uzun dönemli hedeflere ulaşmada özendirici olacak hem de sporcunun kendi performansını anlamasında,uzun süreli hedeflere yönelmesinde aşama olacaktır.

Gevşeme/mola verme:

Sporcu eğer sürantrene durumdaysa kısa bir tatile ayrılması,dinlenmesi tekrar toparlanmasında yardımcı olacaktır.Sürantrene durumda hafif egzersizler dışında antrenmanlara devam edilmesi önerilmez.

Kendini düzenleme becerilerini öğrenmek:

Sporcu otojenik gevşeme egzersizi, imgeleme, zihinde canlandırma gibi psikolojik beceri geliştirme konularını spor psikoloğu ile beraber çalışması, antrenman ve yarışma esnasında tükenmişliğe yol açabilecek olumsuz etmenlerin giderilmesinde yardımcı olacaktır.

Kaynaklar:

Spor ve Egzersiz Psikolojisinin Temelleri,Weinberg ve Gould,Nobel Yayınları,İstanbul,2015