AKLIMA TAKILDI - OKB&TAKINTILAR ÜZERİNE

Yaşamımızda birçok düşünce aklımızdan geçmektedir.’’Acaba sınavda doğru mu işaretledim? Evden çıkarken ütüyü açık mı bıraktım? ... Sağlıklı birey bu düşünceler aklına gelse de takılmaz ve günlük yaşamına devam eder.Takıntılı birey,bu düşüncelerin abartılı ve çarpık olduğunu bilirler ancak kaygılanmaya karşı koyamazlar ve bunun uğruna işten,okuldan geri kalmayı göze alarak eve tekrar dönüp prizleri kontrol eder veya sınavda verdikleri yanıtları tekrar tekrar gözden geçirir.

Obsesif Kompulsif bozukluk (OKB) kişinin sosyal ve mesleki işlevlerinde belirgin bozulmaya yol açan, rahatsız edici, benliğe yabancı, yineleyici ve bunaltı oluşturan düşünceler (obsesyon) ve bunaltıyı gidermek için yapılan yineleyici davranış ya da zihinsel eylemlerle (kompulsiyon) tanımlanan bir psikiyatrik bozukluktur. (Amerikan Psikiyatri Birliği 1994)Takıntılar birden aklımıza gelen,benliğimize aykırı ve bizde rahatsızlık ve anksiyete(kaygı) uyandıran olumsuz düşünce,imge veya dürtülerdir.Kaygı bozukluklarının bir çeşitidir.Bu düşüncelere davetsiz misafirler diyebiliriz.

OKB,büyük üçlü denilen depresyon,madde kötüye kullanımı ve kaygıdan sonra dördüncü en yaygın ruh sağlığı bozukluğudur.Dünya Sağlık Örgütü,OKB’nin en çok yeti kaybına yol açan onuncu rahatsızlık olduğunu söylüyor.Yaşam kalitesi üzerindeki olumsuz etkisinin diyabetten daha ağır olduğu değerlendiriliyor.Oysa OKB’si olan insanlar yardım almak için ortalama on sene bekliyorlar. (Adam,2018)

Takıntılar 3 şekilde kendini gösterirler:

·         Zihinden geçen kelimeler.Bir kuşku içerir, örneğin:

       “Ya ocağı kapatmadıysam? ”, “Ütüyü fişten çekmediysem?”

·         Zihinsel görüntüler, zihnimizde beliren bir resim gibi

Trafikte çalan bir sirenin bireyin aklına kaza anını getirmesi gibi.

·         Dürtüler, ya da bir şeyi yapmak için ani şiddetli arzu.

(Purdon,2014)

                Birey aynı zamanda bu düşüncelerin verdiği rahatsızlıktan kurtulmak için belli başlı tekrarlayan ritüeller uygular, örneğin ellerini 20 kere yıkamak,içinden dua okumak veya tövbe etmek,bazı kelimeleri tekrarlamak,abartılı şekilde temizlik yapmak gibi.Bu tekrarlayan davranışlara ise zorlantı(kompülsiyon) adı verilmektedir.

     Takıntıları bozuk plağa benzetebiliriz. Yaşamımız sürüp giderken aklımızın bir köşesinde takılır durur ve olağan akışı yavaşlatır.Bir başka metafor olarak da cep telefonlarımız veya tabletlerimizdeki arka planda çalışan uygulamalara da benzetebiliriz,herhangi bir aktif görevi yoktur fakat cihazımızın şarj ve hızını yavaşlattığı gibi beynimizin düşünce,muhakeme hızını yavaşlatarak enerjimizi tüketmektedir.

     Takıntıların birçok çeşidi bulunmaktadır,bazı takıntı türlerindeki iç seslere örnek olarak;

Bulaş/temizlik tipi :

-Acaba üzerime mikrop bulaşır mı?

-Acaba yemek hazırlarken sebzeleri yeterince yıkadım mı?

Şüphe takıntıları:

-Evden çıkarken kapıyı kapatmış mıydım? Ütü fişte takılı mı kaldı? Namazı eksik mi kıldım?

Hastalık takıntıları:

-Acaba kanser miyim? Hepatit bulaşmış mıdır?

Düzen ve simetri takıntıları:

-Tabaklar biraz yamuk mu duruyor?Tam paralel olmadı sanki

-Tablo eğik mi duruyor?

Saldırganlık takıntıları:

-Acaba kendimi kaybedip arkadaşlarıma saldırır mıyım,döver miyim?

Bunun yanı sıra cinsel,metafizik,dini takıntılar da bulunmaktadır.

Takıntılı birey bu tip rahatsız edici düşünceleri bertaraf etmek için de tekrarlayıcı bazı davranışlar uygular.Bu davranışlara kompülsiyon(zorlantı) adı verilmektedir.

Bunlara göz atacak olursak:

Yıkama/temizlik kompülsiyonları:

                                                        

Ellerini 20 kere üst üste yıkama,banyoda uzun süre vakit geçirme,yemek yaparken tekrar tekrar sebzeleri yıkama

Kontrol kompülsiyonları:

Yoldan dönüp kapıyı kapatıp kapatmadığını kontrol etme, evden çıkmadan prizleri defalarca kontrol etme

Sayma Kompülsiyonları:

Daire numaralarını saymak,yoldan geçen arabaları saymak

Biriktirme/istif kompülsiyonları:

Eski dergileri atamama,dışarıda bulduğu gereksiz eşyaları saklama,çöp ev vakaları

Dua etme kompülsiyonları:

Sürekli aynı duayı,sureyi,tövbeyi sürekli tekrarlama (Belirli tekrarlanması gereken ibadet amaçlı olmaksızın)

Simetri ve düzen kompülsiyonları:

Yürürken çizgilere basamama,tabakları karşılıklı paralel gelecek şekilde dizme,eğik tabloyu düzeltme

Sorma-anlatma kompülsiyonları:

Bir daha söyle ne dedin? Sana şunu anlatmış mıydım?...

Nedenleri:

Okb’nin gelişiminde 3 tür işlevsel olmayan inanç bulunmaktadır:

1-      Abartılı risk ve kişisel sorumluluk

2-      Mükemmelliyetçilik ve belirsizliğe tahammülsüzlük

3-      Düşüncelere önem verme ve onları kontrol etme ihtiyacı

Ayrıca; bazı kafa travmasından sonra başlayan okb vakaları (McKeon ve ark. 1984),okb’li hastalarda kontrollerden daha fazla oranda ince nörolojik işaretlerin olması (Hollander ve ark. 1990),beyin görüntüleme yöntemleri ile hastalıkta orbitofrontal-limbik-bazal gangliyon disfonksiyonu olduğunun ortaya konması(Saxena ve ark. 1998) okbnin biyolojik boyunutu da gözler önüne sermektedir.(Eşel,2000)

Tedavisi:

Takıntılarda sadece psikoterapiyle tedaviye yanıt alınması zordur o yüzden ilaç kullanılması elzemdir.Genellikle uzun süre yüksek doz antidepresan ilaçlar kullanılmaktadır.

Psikoterapide ise bilişsel davranışçı terapi ve kabul ve kararlılık terapisi(ACT) etkilidir.Bilişsel davranışçı terapide sistematik maruz bırakma alıştırmaları ile hasta,takıntılı olduğu konuya karşı kademeli olarak duyarsızlaştırma çalışmaları yapılmakta ve ev ödevleri verilmektedir.Ayrıca psikoeğitim verilmekte ve farkındalığı arttırılmaktadır.

Hastanın elini kirli bir yüzeye sürmesini isteyip belli sürelerde yıkamaması talep etmek gibi..

Takıntılı düşünceler vücudumuza konan sinek gibidirler siz ne kadar kovup uzaklaşmak isterseniz o kadar size yapışırlar fakat siz ne zaman ilgilenmeyi bıraktığınızda uzaklaşır giderler.

İlaç tedavisi ve psikoterapinin yanında hastanın kendi biyolojik durumu hakkında bilgi  edindiği biofeedback ve beyin dalgalarını değiştirmesine yardımcı olan nörofeedback teknikleri, ayrıca ağır vakalarda Transmanyetik Uyarım Tedavisi ve Elektrokonvülsif  Tedavi gibi seçenekler de kullanılmaktadır.

Kendi kendine yardım kitapları :

İzleme önerileri

https://www.youtube.com/watch?v=ufBhYKcADf8

https://www.youtube.com/watch?v=mK0KbDan4nI

KAYNAKÇA:

Adam,D.(2018),Duramayan Adam.Pegasus Yayınları,İstanbul

Purdon ve Clark.(2017).Takıntılarla Başa Çıkma.Psikonet Yayınları

Eşel,E.(2000)Obsesif Kompulsif Bozukluğun Biyolojisi.Klinik Psikiyatri;3:46-55

https://www.biomedya.com/neurofeedback-nedir (e.t.:08.12.2018)

http://www.psikologankara.net/takinti-cesitleri.html (e.t.: 08.12.2018)